ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ του Ανχη (Ο) ε.α.Παπαβέργου Ευάγγελου

Παπαβέργος   Ευάγγελος

Ανχης (Ο) ε.α.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

ΚΑΒΑΛΑ 2015

1.     ΕΙΣΑΓΩΓΗ

        Αναντίρρητα στη κορυφή της πυραμίδας των ανθρώπινων αξιών στέκει η ελευθερία και η αξεδιάλυτα δεμένη μ’ αυτή η αγάπη για τη πατρίδα

        Για τις υψηλές αυτές αξίες , που αποτελούν και το βάθρο πάνω στο οποίο στηρίζεται το εθνικό μας οικοδόμημα , από τα πανάρχαια χρόνια ως τις μέρες μας , αδιάκοπα αγωνίζονται οι Έλληνες . Άντρες και γυναίκες , ο ένας δίπλα στον άλλο , με αλύγιστο φρόνημα , όπως στη ζωή έτσι και στον αγώνα , πορεύονται στο δρόμο του χρέους.

        Στους αδιάκοπους εθνικούς μας αγώνες παρακολουθούμε , σε μία αλληλουχία εικόνων , την Ελληνίδα , από την Ιφιγένεια ως τις γυναίκες της Πίνδου , αλύγιστη , να προσφέρει ολοκαύτωμα τον εαυτό της στο βωμό των αιώνιων εθνικών μας αξιών . Σε κάθε ιστορικό σταθμό του εθνικού μας βίου και νέες ηρωίδες

        Μία από τις πιο λαμπρές σελίδες της Νεοελληνικής Ιστορίας είναι αναμφισβήτητα και ο Μακεδονικός Αγώνας που με σιγουριά χάραξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονικής γης .

        Κάτω από τη σκιά των επικών αγώνων του Παύλου Μελά , του Ίωνα Δραγούμη , του πρόξενου Κορομηλά , του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη κ.α. επώνυμων αγωνιστών ,προβάλλουν πάμπολλες  μικρές ιστορίες αγνώστων & ανωνύμων ανδρών και γυναικών που έδωσαν το δικό τους προσωπικό αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας .

        Όμως , όλες αυτές μαζί οι μικρές ιστορίες συνθέτουν ένα μεγάλο κομμάτι του Μακεδονικού αγώνα και αναδεικνύουν άγνωστες πτυχές του , την τραγικότητα και το μεγαλείο του , την συγκλονιστική καθολικότητά του.

         Μέσα σ’ αυτές τις μικρές ιστορίες , η γυναίκα της Μακεδονίας , νικώντας τη λαχτάρα της ζωής στη σφριγηλή καρδιά της , κορυφώθηκε σε πράξεις υψηλού ηρωισμού και αυτοθυσίας . Είναι συγκλονιστικός ο τρόπος που στις μεγάλες ιστορικές στιγμές , η αδύναμη γυναίκα γιγαντώνεται και μπορεί να φθάσει σε πράξεις επικού μεγαλείου.

2       ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

Η δράση των γυναικών δεν εντοπίζεται στα μάχημα  τμήματα  των Μακεδο-

νομάχων πλήν μεμονομένων περιπτώσεων . Ανάμεσα σε ιστορία και θρύλο αχνοδιαγράφεται και η μορφή της Μοναστηριώτισας καπετάνισας Ελένης , που ντυμένη τη στολη του Μακεδονομάχου με το τουφέκι στο χέρι πολέμησε γενναία .       Οι αποστολές που αναλάμβαναν αφορούσαν την εξαπάτηση των Τούρκων και των κομιτατζήδων , με χίλιες επινοήσεις και μαστοριές φυγάδευαν και έκρυβαν αντάρτες , περιέθαλπταν τραυματίες , έκρυβαν και μετέφεραν πολεμοφόδια , εμπιστευτικά έγγραφα και κάθε είδους υλικά . Έραβαν στολές , φρόντιζαν για τον επισιτισμό των αντάρτικων σωμάτων , χρησίμευαν σαν σύνδεσμοι . Μπορεί να πολέμησαν στη Β΄ γραμμή αλλά ο φόρος αίματος που πλήρωσαν ήταν βαρύς και οι θυσίες τους ατέλειωτες . Ο κατάλογος  των γυναικείων ονομάτων που πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στο μακ. Αγώνα μακρύς.

          Στη Θεσνίκη η Αμαλία Οικονόμου διηύθυνε με ιδιαίτερη επιτυχία  την χειροτεχνική σχολή Θεσνίκης ,  ο « Άγιος Παύλος », την οποία ίδρυσε η Ναταλία

Μελά . Πίσω από τη προμετωπίδα του φιλανθρωπικού ιδρύματος  , ο «Άγιος Παύλος » , διαδραμάτισε  ένα από τους πιο σοβαρούς ρόλους για την επιτυχία του αγώνα αποτελώντας βασικό κρησφύγετο ανταρτών  , και χρειαζόταν ιδιαίτερη τόλμη και θάρρος να σταθεί μια κοπέλα στη θέση της διευθυντρίας .

          Μια άλλη Θεσσαλονικιά που απέσπασε τον θαυμασμό του πρόξενου Κορομηλά ήταν η Ελένη Παπάζογλου . Με το ψευδώνυμο Μπουμπουλίνα  , μεταμφιεσμένη σε εγκυμονούσα , μετέφερε με κάρα πολεμοφόδια , διεβίβαζε εμπιστευτικά έγγραφα από το προξενείο σε διάφορα κέντρα της Μακεδονίας όπου και συγκέντρωνε πολύτιμες πληροφορίες .         

         Το 1978 , με τους σεισμούς της Θεσνίκης , αποκαλύφθηκε ένα από τα μυστικά του Μακ. Αγώνα . Το Ελλ. Προξενείο , που στεγάζονταν στο σημερινό μουσείο Μακ. Αγώνα , επικοινωνούσε με υπόγεια σήραγγα με τη παρακείμενη  Μητρόπολη .   Πολλές Θεσνικιές , μυημένες στον αγώνα , προφασιζόμενες ότι έρχονταν στο ναό για τα θρησκευτικά τους καθήκοντα , μέσω της κρύπτης λάμβαναν μηνύματα από το Μητροπολίτη ή το πρόξενο και τα μεταβίβαζαν στους Μακεδονομάχους γενόμενες έτσι ο μυστικός τους τηλέγραφος , κάτω από τη μύτη της τουρκικής αστυνομίας η οποία στεγάζονταν απέναντι  , στο κτήριο της Βιομηχανικής Σχολής .   

          Στο Μοναστήρι όταν αποφασίζονταν να γίνει εκτέλεση κάποιου Βούλγαρου σ’ ένα δρόμο, ειδοποιούνταν οι νοικοκυρές να αγρυπνούν και να έχουν τις πόρτες ανοιχτές , για να τις κλείνουν μόλις έμπαινε ο εκτελεστής , που από σπίτι σε σπίτι έφευγε μακριά αφού είχε εκτελέσει την αποστολή του .Ομοίως στη Βέροια , με κίνδυνο της ζωής τους , οι μυημένες κυρίες , δέχονταν τους  αντάρτες του καπετάν Κόρακα στα αρχοντικά τους , φρόντιζαν την τροφοδοσία τους και στην ανάγκη από τις  "απάνξεις", τις μυστικές πορτούλες που υπήρχαν από σπίτι σε σπίτι , τους φυγάδευαν .

         Χιλιάδες τα περιστατικά που η γυναικεία πονηριά και ευρηματικότητα έσωζε αντάρτες .

         Στη Γραίνιτσα  Μοριχόβου , η χωρική Νικολίτσα  , φιλοξενούσε τον αντάρτη Θεμιστοκλή . Όταν έκαναν έφοδο οι Τούρκοι "αβτζή ταμπούρ" ντύνει το Θεμιστοκλή ετοιμόγεννη που κοιλοπονά και με τη βοήθεια των πεθερικών της σφάζουν και κρεμούν στο δένδρο τον οικόσιτο χοίρο . Μόλις οι Τούρκοι δρασκέλισαν το κατώφλι με αποτροπιασμό οπισθοχώρησαν κραυγάζοντας μεταξύ τους  "….Ντέρι περ ντέρ ", (γουρούνας  γουρούνια ), και έτσι η Νικολίτσα  έσωσε την κατάσταση .

        Το Πάσχα του 1905 , στη Βέροια , οι Μ/μάχοι Πάλλας και Σκοτίδας φιλοξενούνταν  στο αρχοντικό του γιατρού Στεργίου Μάρκου όταν το επισκέφθηκαν  Τούρκοι αξκοί για  ευχές . Κάποια στιγμή θέλησαν να δουν τα διαμερίσματα . Τότε η οικοδέσποινα έτρεξε επάνω , όπου αναπαύονταν οι καπετάνιοι , κλείδωσε τη πόρτα  και  έκρυψε το κλειδί . Όταν έφτασαν οι Τούρκοι μπροστά στο δωμάτιο , προσποιήθηκε αδιάφορα πως το είχε σφαλιστό γιατί το είχε ασυγύριστο σαν αποθήκη και έτσι έσωσε τη κατάσταση .

         Δεν  ήταν όμως όλες οι περιπτώσεις  εύκολες , ούτε είχαν πάντα αίσιο τέλος και είναι πολλές οι περιπτώσεις που οι γυναίκες γινόντουσαν εξιλαστήρια θύματα  όπου εκτονώνονταν οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι.

        Η μητέρα του Κων/νου Ρέπου , ψυχογιού του καπετάν Κόρακα στη Βέροια , φυλακίστηκε και βασανίστηκε άγρια για τη δράση του γιού της ενώ στο Ίβεν ,(περιοχή Μοναστηρίου ) , στις αρχές Μαΐου του 1904 ,  οι   Βούλγαροι έθαψαν ζωντανές την μάνα και την αδελφή του Χρήστου και Θανάση Σγουράκη γιατί δεν στάθηκαν οι ίδιοι να τους συλλάβουν και να τους θανατώσουν.

        Πάμπολλα τα περιστατικά εκατοντάδες οι ηρωΐδες που με άφθαρτη πίστη και αγάπη για την Ελλάδα δόθηκαν ολόψυχα στο Μακεδονικό αγώνα .

        Ποια να πρωτοαναφέρει κανείς

      - Την Αγλαΐα Σχοινά , δντρια του Πρότυπου Παρθεναγωγείου Θεσνίκης από το 1905

      - Την Αγγελική Μεταλλινού , συγγραφέα & δημοσιογράφο στη Θεσνίκη , που τιμήθηκε με μετάλλιο αγωνιστού .

      - Την Χριστίνα Παπαθεοδώρου που πυροβολύθηκε επανειλλημένα από τους κομιτατζήδες

      -  Την Ευαγγελία Τσιρόγκα που έκανε το πανδοχείο της κέντρο του αγώνα και αναπαυτήριο ανταρτών

       - Την  Ελισάβετ Ράϊκου που τιμήθηκε για τη δράση της από το βασιλιά Γεώργιο με παράσημο ανδρείας .   

       - Την Μοναστηριώτησα  χήρα μάνα του Ανδρέα Κύμη που τη μέρα που ο γιός της ξεψυχούσε στο  Μορίχοβο , πολεμώντας με τον ιερό λόχο , η ίδια έπεφτε νεκρή μέσα στο σπίτι της αφού πρώτα είχε αναχαιτίσει για πολλές ώρες λυσσαλέα επίθεση των Βουλγάρων.

           Την ….την…. την…

           Ατέλειωτη σειρά από ονόματα , ατελείωτη σειρά από γυναίκες της Μακεδονίας που δημιούργησαν καινούργιους θρύλους και ύψωσαν φωτεινά σύμβολα

*

           Στο Μακ. Αγώνα παράλληλα με το πόλεμο των όπλων διεξάγονταν και ο πόλεμος της  ΒΕΛΟΝΑΣ . Οι Βούλγαροι υποχρέωναν τις χωρικές να ξηλώνουν από τις φορεσιές τους τα μοτίβα που πρόδιδαν την εθνικότητά τους . Οι κεντήτριες όμως  πιστές στη παράδοση ανέπλαθαν αρχαιοελληνικά και βυζαντινά σχέδια παγώνια , δικεφάλους , μαιάνδρους κ.λ.π. διασώζοντάς  τα αφ’ ενός , αφ’ ετέρου ενίσχυαν το μαχητικό φρόνημα των γυναικών .

           Στο τομέα αυτό σοβαρό ρόλο έπαιξε το ‘Εργαστήριο Απόρων Γυναικών ‘ που ίδρυσε στη Θεσνίκη η Αικατερίνη Ράλλη το οποίο πέραν του βιοποριστικού

εκτελούσε και υψηλό πολιτιστικό έργο .

           Στην Έδεσσα και γενικά στη μείζονα περιοχή οι γυναίκες αρνιόταν να βγάλουν τους περήφανους κεφαλόδεσμους που θύμιζαν αρχαιοελληνική περικεφαλαία (στολή του Γιδά ) .Χαρακτηριστικό της εμβληματικής απήχησης που είχαν οι εθνικές ενδυμασίες είναι και το παρακάτω περιστατικό στο χωριό Ρουμπλούκι  , (περιοχή Βέροιας) . Ο καπετάν Κόρακας , με αφορμή το πάθημα φτωχής νύφης που την άφησε ο γαμπρός γιατί δεν είχε τα χρήματα να κάνει το πατροπαράδοτο σαν περικεφαλαία ‘κατσιούλι’,έδωσε διαταγή να το καταργήσουν και να το αντικαταστήσουν με απλή μαντίλα . Η μάνα του όταν έμαθε γιατί προορίζονταν οι μαντίλες που τις έφερε αγρίεψε και δήλωσε ορθά κοφτά :

        – Κιφάλ’ πέφτ’ , κατσιούλα δεν πέφν .Τα  ‘χουμι πτουν Μέγα ‘Λέξαντρου .

          Τελικά  η διαταγή ανακλήθηκε

                                                               *

          Τέτοια ήταν η καθολικότητα της συμμετοχή των γυναικών στο Μακ. Αγώνα που ακόμη και αυτές οι γυναίκες του αγοραίου έρωτα πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες.. Ίσως γιατί ήθελαν να εξαγνιστούν απέναντι στη συνείδησή τους , ίσως γιατί αποζητούσαν να βρούνε ένα ιδανικό στην ερημιά της αμαρτωλής και ταπεινωμένης ζωής τους που πολλές φορές έκαναν τόσο μεγαλειώδεις πράξεις που δίκαια θα μπορούσαν να τις κατατάξουν σε εθνικές ηρωΐδες .

          Ο Γ. Μόδης αναφέρει ότι στη Θεσνίκη τη νύχτα της 4^ης Δεκ 1905 στο εστιατόριο του Τσάκωνα βόμβα σκότωσε το Ντούμα , Επιθεωρητή των Ρουμανικών σχολείων της Μακεδονίας.  Την επαύριο η Τουρκική αστυνομία συνέλαβε τους Τάσο Βόγα , Γεώργιο Πεντζίκη και τον Μυλωνά , όλους μέλη του εκτελεστικού ,  πετυχαίνοντας διάνα τους ενόχους που θα οδηγούνταν στην αγχόνη αν ανέλπιστα δεν παρουσιάζονταν αυτόκλητες  η ‘μαντάμ και τα κορίτσια’ ενός  …’οίκου’ να ορκιστούν πως τάχα τα παλικάρια διασκέδαζαν μαζί τους την εν λόγω νύκτα.

          Μία άλλη ιερόδουλη με μεγάλη δράση ήταν η περίφημη Κία ή Βασιλική από το Μοναστήρι . Η Κία  ήταν πολύ όμορφη , ενσάρκωση της καλλονής , κατά τα ιδεώδη της εποχής . Το κατώφλι του οίκου της περνούσαν μόνο επώνυμοι της πόλεως με αποτέλεσμα να κερδίζει πολλά χρήματα αλλά και να δημιουργήσει ένα τεράστιο κύκλο γνωριμιών .

          Με την έναρξη του Μακ Αγώνα , γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα , εκμεταλλευόμενη φιλίες και συμπάθειες και χρησιμοποιώντας την ακαταμάχητη γοητεία της , κατόρθωσε να επηρεάζει αποφάσεις δικαστών και να εξαφανίζει  δικογραφίες . Με απλόχερα μπαχτσίσια μπαινόβγαινε στις φυλακές , φέρνοντας τρόφιμα και ρούχα στους φυλακισμένους , εμψυχώνοντας τους και οργανώνοντας επιτυχημένες αποδράσεις.

          Σ’αυτήν οφείλεται η σωτηρία των 6 συντρόφων του Π. Μελά  του Βολόνη,

του Κολομενόπουλου και των άλλων που πιάστηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο μετά τη μοιραία μάχη στη Στάτιστα στις 13 Οκτ του 1904 . Αγωνίστηκε επίσης σκληρά για την απελευθέρωση του καπετάν Κότα αλλά δεν τα κατάφερε τελικά

         Πέθανε φτωχή το 1908 από φυματίωση.  

    2.   ΦΙΛΟΠΤΩΧΕΣ  ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΕΣ  ΚΥΡΙΩΝ

           Α.   ΓΕΝΙΚΑ

΄          Προ του  κινδύνου  εκσλαυϊσμού  τους , και  πριν καν αρχίσει το στρατιω-

τικό κομμάτι του Μακ. Αγώνα , οι Έλληνες σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία  από το 1902 , αλλά και νωρίτερα σ’ ορισμένες περιοχές  , άρχισαν να οργανώνονται με τα μέσα που διέθεταν μόνοι τους.

            Τα  μέσα αυτά  ήταν η λαμπρή εκκλησιαστική και σχολική οργάνωση αλλά και η πληθώρα των διαφόρων πολιτιστικών , φιλεκπαιδευτικών , φιλόμουσων και αθλητικών συλλόγων .

            Οι σύλλογοι αυτοί , υπό τη κάλυψη της πολιτιστικής τους δραστηριότητας , παρήγαγαν κολοσσιαίο εθνικό έργο όπως ο οικονομικός πόλεμος κατά των Βουλγάρων & αλλοεθνών εμπόρων και τεχνιτών , η διατήρηση του Ελληνικού χρώματος των πόλεων , η εξάπλωση και επιβολή της Ορθόδοξης Πατριαρχικής Εκκλησίας και η Ελληνοχριστιανική γενικά διαπεδαγώγιση του πληθυσμού .

            Από τους συλλόγους αυτούς μια κατηγορία οργανώνονταν και στελεχώνονταν αποκλειστικά από γυναίκες. Πρόκειται για τις ΦΙΛΟΠΤΩΧΕΣ  ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΕΣ ΚΥΡΙΩΝ!!! (Φ.Α.Κ.).

            Από τις πρώτες που ιδρύθηκαν ήταν της Θεσνίκης και μετά την επιτυχημένη δράση της εξαπλώθηκαν σ’ ολόκληρη σχεδόν την Μακεδονία  ήτοι Έδεσσα , Βέροια , Νάουσα , Γευγελή , Μοναστήρι , Μελένικο , Σέρρες , Καβάλα , Κομοτηνή . Αξίζει να σημειωθεί  ότι οι περισσότερες αδελφότητες δημιούργησαν με τη σειρά  τους καινούργιες οργανώσεις , με περεμφερείς δραστηριότητες όπως θα  δούμε παρακάτω .

           Οι γυναίκες που συμμετείχαν στις αδελφότητες αυτές , ξεπερνώντας τα κοινωνικά ταμπού της εποχής τους  και με κίνδυνο πολλές φορές της ζωής τους , ανέπτυξαν ένα τεράστιο εθνικό έργο και συμμετείχαν σε εκδηλώσεις , δράσεις και γεγονότα που δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα απ’ αυτά των ανδρών .

            Ας δούμε τώρα αναλυτικά τη δράση ορισμένων εξ’ αυτών

            Β.  Φ.Α.Κ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

    

            Ιδρύθηκε το 1873 , 3 μόλις χρόνια μετά την αναγνώριση της εξαρχίας , με υπόδειξη του Μητροπολίτη Νεόφυτου , από τις αρχόντισσες Χρυσάνθη Χ’’λαζάρου  (1^η πρόεδρος ), Λιζέτα  Χ’’λαζάρου , Καλλιόπη Τάττη  , Αικατερίνη Ράλλη και Ελένη Ρουσίδου . Αμέσως είχε αθρόα εισροή μελών και ανέπτυξε πλούσια  κοινωνική δράση όπως σίτιση  γερόντων και απόρων μαθητών , διανομή φαρμάκων , τροφίμων , ρουχισμού , ενίσχυση φτωχών , υποτροφίες σε σπουδαστές .

            Επεκτείνοντας της δραστηριότητές της η αδελφότης ίδρυσε το 1876 εργαστήριο κοπτικής- ραπτικής  και κεντήματος ,  ώστε με την ίδια τους την εργασία να βοηθιούνται οι γυναίκες , και το Μάρτιο του 1900 ίδρυσε , σαν παράρτημα , την αδελφότητα δεσποινίδων  ΄΄Η Αγαθοεργία΄΄ για την φροντίδα απόρων παιδιών του νηπιαγωγίου .

            Με το ξεκίνημα του αγώνα  η αδελφότητα , με το μανδύα της φιλανθρωπίας , μετέβαλε τη στέγη του σε κέντρο ανεφοδιασμού και συνεδριάσεων , όπου λαμβάνονταν κρίσιμες αποφάσεις , κρύβονταν όπλα , συγκεντρώνονταν φάρμακα και τρόφιμα  και λαμβάνονταν πρόνοια για φυλακισμένους αγωνιστές και τις οικογένειές τους.

            Ακόμη περισσότερο καταξιώθηκε η προσφορά της αδελφότητος με την οργάνωση ξεχωριστού τμήματος τροφοδοσίας των Μακεδονομάχων , του οποίου προΐσταντο η δασκάλα Πολυξένη Μήνα και οι αδελφές Ρίτσου , που με το πρόσχημα της φιλανθρωπίας ,  συγκέντρωναν τρόφιμα  & είδη  ρουχισμού και έχοντας ένα καλά οργανωμένο δίκτυο κυριών τα προωθούσαν μέχρι τα αντάρτικα σώματα .

           Για να έχουμε δε ολοκληρωμένη εικόνα της προσφοράς , συμπληρώνουμε ότι το 1912 , καθώς έφταναν πληροφορίες ότι ο ελληνικός στρατός προήλαυνε προς τη Θεσνίκη το εργαστήριο ετοίμασε χιλιάδες σημαίες και την 26 Οκτωβρίου η πόλη έπλεε στα γαλανόλευκα .

     

           Γ. Φ.Α.Κ. ΒΕΡΟΙΑΣ

          

           Ιδρύθηκε το 1905 από τη Πηνελόπη Καμπίτογλου και τη δασκάλα Καλλιόπη Δημητριάδου . Έχοντας αθρόα συμπαράσταση από τις γυναίκες της Βέροιας  , ανέπτυξαν πλούσιο κοινωνικό και εθνικό έργο , διαθέτοντας δε ακμαία οικονομικά ίδρυσαν μικρό νοσοκομείο όπου οι γιατροί νοσήλευαν αφιλοκερδώς απόρους ασθενείς αλλά και μακεδονομάχους.

           Όταν οι Ρουμανίζοντες άρπαξαν την εκκλησία ΄΄ Κάτω Παναγιά ΄΄ όρθωσαν το ανάστημά τους και απέτρεψαν την διαρπαγή της Εκκλησίας των ταξιαρχών

           Δ.. Φ.Α.Κ. ΕΔΕΣΣΑΣ

          

           Ιδρύθηκε το 1905 με έμπνευση του Γυμνασιάρχη Γεώργιου Στουγιαννάκη και μέλη τις Αικατερίνη Παπασιβένα , Ελένη Ρίζου , Μαριγούδα Φράγκου , Λίλη Βλάχου, (η οποία δολοφονήθηκε αργότερα στη Θεσνίκη ), κ.α. .Ανέπτυξε κοινωνικό & εθνικό έργο ανάλογο με τις προαναφερθείσες αδελφότητες . Από τα πρώτα καλά της έργα ήταν η ίδρυση φιλαρμονικής για την τόνωση με κατάλληλους παιάνες του εθνικού φρονήματος , την άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου κα προ παντός την ενίσχυση του ταμείου του Μακ. Αγώνα με τις εισπράξεις των μουσικών εκδηλώσεων.

           Όταν στις 7 Ιουν. του 1907 οι κομιτατζήδες κρέμασαν τους εθνομάρτυρες

Άγρα και Μίγγα σε ερημική τοποθεσία μεταξύ Άγρα και Καρυδιάς , μόνο αυτές οι Εδεσσέες  Μαρία Τζόλα  , Μαρία Μπακίρτση και Μαρία Πάσχου , ίδιες μυροφόρες των καιρών τους , τόλμησαν να τους ενταφιάσουν . Κατέβασαν τα αιωρούμενα πτώματα  και με κάρο τα μετέφεραν στο Βλάντεβο για να τα κηδέψουν όπως άρμοζε στη εκκλησία του Αϊ-Δμήτρη .  

   

           Ε. Φ.Α.Κ. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ

           Λειτουργούσε άτυπα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και το 1802 απέκτησε εγκεκριμένο καταστατικό . Κατά το Μακ. Αγώνα κυριαρχούσε σε κάθε φιλανθρωπική και πολιτική δράση . Την χρονιά αυτή ίδρυσε και το εργαστήριο απόρων κοριτσιών  ΄΄Η Εργάνη Αθηνά΄΄ όπου 80-100 κορίτσια διδάσκονταν  κοπτική και ραπτική .

            Η προσφορά τους κορυφώθηκε στις 3 Ιουν. του 1906 .

            Τη μέρα  εκείνη Τούρκοι κρατούμενοι σχημάτισαν στους τοίχους του θαλάμου 6 των φυλακών με ακαθαρσίες μεγάλο σταυρό , πράγμα που πλήγωσε την φιλοτιμία των Ελλήνων συγκρατουμένων με αποτέλεσμα να αρχίσουν φονικές συμπλοκές που είχαν σαν επίλογο 12 νεκρούς και περί τους 65 τραυματίες.

             Τότε χιλιάδες Μοναστηριώτισες χωρίστηκαν σ’ ομάδες για να παρασταθούν και να θρηνήσουν τα παλικάρια  ενώ κατά την ταφή μαυροφορεμένες  τους συνόδευσαν  ως το κοιμητήρι , ίδιες ζωντανεμένες φιγούρες από αρχαία τραγωδία .

              Η κηδεία των  ΄΄ Ιπποτών του Σταυρού ΄΄ όπως ονομάστηκε έγινε νωρίς . Επειδή η αστυνομία είχε απαγορεύσει τα στεφάνια και τη μουσική ένα παιδάκι βάδιζε μπροστά με ένα σταυρό από κόκκινα τριαντάφυλλα και όλη η πόλη ακολουθούσε βουβή.

               Για πρώτη φορά είχαν βγάλει τα φεσάκια και τα κρατούσαν στα χέρια.

                ΣΤ. Φ.Α  ΚΥΡΙΩΝ & ΔΕΣΠΟΙΝΙΔΩΝ ΜΕΛΕΝΙΚΟΥ "Η ΑΡΜΟΝΙΑ"

                Η αδελφότητα  ιδρύθηκε στο Μελένικο το 1906 με τη προτροπή του προέδρου του Συνδέσμου  Ευελπίδων Μελενίκου , του Μητροπολίτου Ειρηναίου και του Ελλ. Προξενείου Σερρών με σκοπό την συνεργασία των δύο σωματείων για την επίτευξη του εθνικών στόχων τους . Ιδρυτικά στελέχη  ήταν η Ευαγγελία Παπανούσκα , Μαρία Χριστίδου Κατίνα Μήταινα κ.α. .

                Ορκιζόμενες  "στο σπαθί και το ντουφέκι " πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον εθνικό αγώνα . Από τα γεγονότα που δεσπόζουν στις δραστηριότητες της αδελφότητος είναι η αποτροπή της κατασκευής Βουλγαρικής εκκλησίας και σχολείου στο Μελένικο .

                Το 1911 οι Βούλγαροι αγόρασαν οικόπεδο για το παραπάνω σκοπό . Οι Μελενίκιοι διαμαρτυρήθηκαν στις Τουρκικές αρχές  καθόσον στο  Μελένικο

δεν υπήρχαν Βούλγαροι για να εκκλησιάζονται ή για να πηγαίνουν σχολείο . Δεν πέτυχαν όμως τίποτα με τις διαμαρτυρίες τους . Τότε , στις 10 Φεβ 1911 , τα μέλη της "Αρμονίας" μετέβησαν στο χώρο του οικοπέδου και άρχισαν να διασκορπίζουν τα οικοδομικά υλικά . Δημιουργήθηκε πανικός και ο Βούλγαρος εργολάβος κάλεσε την αστυνομία . Οι Τούρκοι αστυνομικοί άρχισαν να κτυπούν

με τους υποκόπανους των όπλων τους τις γυναίκες ενώ πυροβολούσαν προς το μέρος που ήταν συγκεντρωμένοι οι άνδρες του Συνδέσμου Ευελπίδων . Μερικές γυναίκες δεν δίστασαν και έσπρωχναν και τον ίδιο το καϊμακάμη να βγει από το οικόπεδο . Μετά απ’ αυτό οι αστυνομικοί άρχισαν να πυροβολούν στα πόδια των γυναικών για εκφοβισμό .  Συνέλαβαν τις κυρίες Παπανούσκα , Μήτραινα , Σίγκα ,  Πούγγουρα  κ.α. .Δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε πολλούς μήνες φυλάκιση , ποινές που ευτυχώς δεν εκτελέστηκαν διότι ξέσπασε ο Α΄ Βαλκ. Πολ.

Μέχρι εκκενώσεως του Μελενίκου το 1913 οι Βούλγαροι  ΔΕΝ ΕΚΤΙΣΑΝ  ούτε σχολείο ούτε εκκλησία !!!

            3.  ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΣ  ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΚΥΡΙΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ

            

            Η  Φ.Α.Κ. Καβάλας ιδρύθηκε το 1902 . Στις 8 Νοεμ. συνεδριάζει για πρώτη φορά το ΔΣ με πρόεδρο την Κα Μαρία  Βουλγαρίδου και λοιπά μέλη του ΔΣ τις κυρίες Μαρία Μεϊμαρίδου , Παρασκευή Πουλίδου , Μαρία Λεοντίου ,Ελένη Γρηγοριάδου κ.α.

            Ανήκει ιδιαίτερη τιμή σ’ αυτές τις πρωτοπόρες γυναίκες της ΦΑΚ Καβάλας γιατί μέσα στα άσχημα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν δίστασαν να αναλάβουν την ίδρυση ενός εθνικού σωματείου με την απόφαση να το υπηρετήσουν πιστά , ακόμη και με κίνδυνο της ζωής τους. Με θέρμη και με ζήλο ρίχτηκαν στον αγώνα και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έκαναν αισθητή την παρουσία τους στο χώρο της Καβάλας .

            Με την έναρξη του Μακ. Αγώνα , καλυμμένη υπό τον τίτλο του φιλανθρωπικού της έργου , η Αδελφότητα ενισχύει ποικιλοτρόπως την εθνική προσπάθεια . Τροφοδοτεί με όπλα και πυρομαχικά το σώμα του Μακεδονομάχου καπετάν Τσιάρα  και απελευθερώνει  αγωνιστές και ομήρους . Ενισχύει οικονομικά φτωχές οικογένειες και αρρώστους για να μη γίνονται θύματα της Βουλγαρικής προπαγάνδας . Προικοδοτεί φτωχά κορίτσια ώστε να να παντρεύονται Ελληνόπουλα και να διατηρούν στις οικογένειές τους την Ελληνική γλώσσα και παράδοση . Καταπολεμούν την ανεργία με την εξασφάλιση εργασίας σε φτωχές γυναίκες .

          Το κτίριο της Μεγάλης  Λέσχης , ένα από τα πιο όμορφα κτίρια που στολίζουν την πόλη μας , και που λίγοι γνωρίζουν ότι κτίστηκε από ιστορική αναγκαιότητα , έπαιξε σημαντικό ρόλο στα χρόνια της δουλείας . Αποτελούσε ουσιαστικά  εθνικό κέντρο όπου στις πολυτελείς αίθουσές της η ακμάζουσα οικονομικά και πνευματικά ηγετική τάξη της Καβάλας , χωρίς να κινεί υποψίες , συζητούσε τα εναγώνια προβλήματα του Ελληνισμού ,  που ζητούσαν πιεστικά τη λύση τους , επιτυγχάνονταν γνωριμίες και φιλίες που βοηθούσαν την Ελληνική απελευθερωτική υπόθεση , γινόταν σύσφιξη των σχέσεων της Ελληνικής κοινότητας με το διπλωματικό σώμα της πόλης που είχε τη δυνατότητα να προωθήσει τις Ελληνικές θέσεις .

           Και όταν αργότερα  ήρθε η ώρα της απελευθέρωσης  η  αδελφότης έσπευσε να ενισχύσει τα ευρισκόμενα στο Παγγαίο τμήματα του Ελλ. Στρατού αποστέλλουσα παντός είδους χρήσιμα είδη . Προέβει σε περίθαλψη τραυματιών των Βαλκανικών Πολέμων αλλά και προσφύγων που τα ακολουθήσαντα ιστορικά γεγονότα δημιούργησαν .

          Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια  του ναυάρχου ε.α. , Μακεδονομάχου , Στυλιανού Μαυρομιχάλη για την ΦΑΚ Καβάλας όταν το 1938 καλεσμένος του δήμου για τα Ελευθέρια  επισκέφτηκε την Καβάλα.

         "–Με τοιούτον υλικόν δεν  ήτο δυνατόν να μην επιβληθεί   η Οργάνωση του κέντρου Καβάλας , αφού όλοι ανεξαιρέτως εδουλεύαμε εις μίαν Ιδέαν την Μεγάλη και επιστεύαμε εις ένα βασιλέα τον Μαρμαρωμένο .  Κατά την εποχή καθ’ ήν επί Τουρκοκρατίας παρέμεινα εν Καβάλλα , αι κυρίαι της αδελφότητος μοι παρείχον πάντοτε όλην τη δυνατή συνδρομή τους , διά τον απελευθερωτικό Μακεδονικό Αγώνα , και ίσταντο εις την πρώτη σειράν κάθε ωραίου και ευγενούς . "

          Για την δράση της η ΦΑΚ Καβάλας έλαβε τιμητικές διακρίσεις από τη πολιτεία με προεξάρχουσα αυτή της Ακαδημίας Αθηνών.  

          4.   ΔΑΣΚΑΛΕΣ

           ΓΕΝΙΚΑ

          Στην πρωτοπορία  των Ελληνίδων που αναμίχθηκαν ενεργά στο Μακ. Αγώνα τοποθετείται η δασκάλα . Αυτή καταλαμβάνει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα στελέχη του .

           Οι εκπαιδευτικοί  διοριζόμενοι από το Ελληνικό προξενείο Θεσνίκης , όπου υπήρχε ανάγκη , απέβαιναν ο κύριος στόχος των κομιτατζήδων , προγραφό-μενοι κατά δεκάδες , καθ’ όσον διέθεταν το κύριο όπλο του Μακ. Αγώνα την πνευματική  και εθνική διαφώτιση του Μακεδονικού λαού. .

            Και όταν γύρω στο 1904 έφθασε ο αγώνας στο αποκορύφωμά της έντασής του , ένα μεγάλο ποσοστό από το φόρο του αίματος πληρώθηκε από τους εκπαιδευτικούς , από τις φωτισμένες και απτόητες εκείνες δασκαλίτσες  που πλαισίωναν τα σχολεία της Μακεδονικής υπαίθρου .

            Παρ’ όλη την επίγνωση του κινδύνου που διέτρεχε η ζωή τους οι κοπελίτσες αυτές των 17 , 18 , 20 , 25 χρονών άφηναν την θαλπωρή του πατρικού σπιτιού για να προωθηθούν , ύστερα  από ένα τρομερά ταλαιπωρημένο

και επικίνδυνο ταξίδι , στο τόπο προορισμού τους.  Μουλάρια , νταλίκες , εξαντλητική πεζοπορία  ήταν τα μεταφορικά μέσα της εποχής που μεταβάλανε τις μικρές αποστάσεις του καιρού μας σε Οδύσσεια . Στο προορισμό τους δε τις περίμενε η απειλή του κομιτάτου , το βόλι ή ο τυρανικός θάνατος από τον αμείλικτο κομιτατζή .

            Απτόητες , με υψηλό φρόνημα , στέκουν  στις επάλξεις του καθήκοντος , έτοιμες σε κάθε στιγμή να προσφέρουν ολοκαύτωμα τη ζωή τους.

            Χρέος μας σήμερα να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας μερικές από τις θρυλικές αυτές Ελληνίδες που στο πάνθεο του επικού αυτού αγώνα καταλαμβάνουν ξεχωριστή θέση

            α. ΛΙΛΗ  ΒΛΑΧΟΥ

            Η  Λιλή Βλάχου , αδελφή του Μακεδονομάχου Ιωάννη Βλάχου ή Τσίσκα , που σκοτώθηκε το 1906 έξω από το Μοναστήρι , σπούδασε στο Αρσάκειο και ανέλαβε τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου Εδέσσης .Από την πρώτη στιγμή μπήκε στον αγώνα .Πέρα από τα άλλα της καθήκοντα εμψύχωνε με ομιλίες τους Εδεσσαίους και οι μαθήτριές της  , ακολουθώντας τα δικά της χνάρια μετα-μορφώθηκαν σε θαυμάσιους συνδέσμους των αγωνιστών .

             Τέτοια ήταν η φήμη της σαν δασκάλα και Μακεδονομάχος ώστε ο πρόξενος Κορομηλάς την κάλεσε στη Θεσνίκη , τάχα να ενισχύσει το προσωπικό του διδασκαλείου  , στη πραγματικότητα όμως να την έχει άμεσο συνεργάτη του.

Εκεί η Βλάχου μύησε στο αγώνα όλες της δασκάλες με τις οποίες συνεργαζόταν ενώ αναλάμβανε με επιτυχία πολλές δύσκολες αποστολές εκτός Θεσνίκης .

            Οι  Βούλγαροι θορυβημένοι πλήρωσαν αδρά ένα δήμιο τουρκαλβανό και την δολοφόνησαν στο ίδιο της το σχολείο το 1907

            β . ΑΓΓΕΛΙΚΗ  ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ

            Αρχικά διορίζεται στη Καράτζοβα , (σημερινή Αριδαία ) . Είναι μία λεπτεπίλεπτη κοπέλα , μόλις 20 χρονών , ευγενική φυσιογνωμία μα με ατρόμητη καρδιά . Μαζί με τα γράμματα απλώνει την δραστηριότητά της πέρα από τα εκπαιδευτικά της καθήκοντα . Συνεργάζεται με γνωστό της γιατρό και εξασφαλίζει δωρεάν τις ιατρικές εξετάσεις  των μαθητών και τη φαρμακευτική περίθαλψη των χωρικών . Παρέχει στις μητέρες  , που τότε δεν είχαν ιδέα από παιδαγωγική , πολύτιμες συμβουλές για την ανατροφή των παιδιών τους . Αυτές οι επιτυχίες ανάβουν τη μοχθηρία των κομιτατζήδων που αποφασίζουν να την εξοντώσουν .

            Ευτυχώς το Ελληνικό προξενείο η μεταθέτει εγκαίρως στην Κλεπούσνα  , (σημερινή Αγριανή ) , Σερρών , όπου δίδεται ολόψυχα στην προσφορά και τον αγώνα έχοντας αμέριστο συμπαραστάτη στο έργο της τον σύντροφο & συνάδελφό της Δημήτριο Φιλιππίδη .

            Στις 12 Δεκ 1906 το χωριό δέχεται την επίθεση των κομιτατζήδων . Το σπίτι του παπά-Φίλιππου τυλίγεται στις φλόγες και η πρεσβυτέρα απανθρακώνεται . Σειρά έχει το σπίτι της δασκάλας . Οι δύο σύζυγοι πολεμούν τον εχθρό από παράθυρο σε παράθυρο . Αφού ριμάχτηκε η Κλεπούσνα κάποια κάποια στιγμή οι Βούλγαροι αποχωρούν , αλλά το κακό έχει γίνει . Μία σφαίρα θρυματίζει το γόνατο της Αγγελικής. Όταν την άλλη μέρα  έρχεται ο πρόξενος Σερρών του ζητά  να μη τη μεταφέρουν αμέσως στο νοσοκομείο των Σερρών , αλλά να τη βάλουν σε φορείο και να μηλά στους χωρικούς κάθε χωριού . Το αίμα της στη τραγική εκείνη πορεία , σταγόνα – σταγόνα , βάφει τη Μακεδονική γή  , εντυπωσιάζει και εμπνέει .

             Στις Σέρρες πλήθος κόσμου της φιλά τα χέρια που σιγά – σιγά κρυώνουν. Την μεταφέρουν στη Θεσνίκη  . Παθαίνει εμβολή και παραδίδει το πνεύμα τον Ιαν του 1907.

             γ.  ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ  ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

             Η Αικατερίνη Χ″γεωργίου  υπηρετούσε στη Γρίτσισα , (Ελληννικό) , της περιοχής Γευγελής . Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες  την έχουν βάλει στο μάτι γιατί κρατάει άσβεστη την φλόγα της Ελληνικότητας στα μικρά παιδιά του χωριού . Την παρενοχλούν , την βρίζουν , την απειλούν μα εκείνη δεν πτοείται .  Τέλος την προγράφουν .

            Στις 14 Οκτ. 1904 , μία  ημέρα  μετά το θάνατο του Παύλου Μελά , αποθρασημένοι κομιτατζήδες πολιορκούν το σπίτι της . Την καλούν να παραδοθεί μα εκείνη αποκρίνεται :

–       Δεν παραδίδεται ποτέ της μία Ελληνίδα

            Μαζί με άλλους 6 Μακεδονομάχους , που είναι στο σπίτι της , αμύνεται για τρεις ώρες . Τότε οι Βούλγαροι βάζουν φωτιά . Η Κατερίνα και οι άλλοι αγωνιστές συνεχίζουν να πυροβολούν μέχρι να σωθούν οι σφαίρες τους και να τους καταπιούν οι φλόγες .

           Το 1939 στο νεκροταφείο της Γευγελής βρέθηκε ο τάφος της . Ο σταυρός

έγραφε :

            " Υπέρ της εις τον Θεόν των Ελλήνων πίστεως αγωνιζομένη , πυρί υπό των Βουλγάρων παραδοθείσα , ενθάδε κείμαι . Αικατερίνη Χατζηγεωργίου , διδάσκαλος .14 Οκτωβρίου 1904 ."

            Ήταν 21 ετων !!!

            δ. ΒΕΛΙΚΑ  ΤΡΑΪΚΟΥ

            Κατάγεται από το Γραδεμπόρι , σημερινό Πεντάλοφο Θεσνίκης .Αποφοίτησε από το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Θεσνίκης και διορίζεται το 1900 στην Καράτζοβα  , βόρεια της Έδεσσας  , ένα χωριό κυκλωμένο από κομιτατζήδες , όπου αναπτύσσει την εθνική της δράση .

            Όταν ο Ιων Δραγούμης ζητά από το κέντρο της Θεσνίκης ένα έμπιστο άτομο για να γίνει σύνδεσμος του Ελληνικού κομιτάτου μεταξύ Μοναστηρίου – Καστοριάς – Θεσνίκης μένει βουβός όταν αντικρίζει μπροστά του την 18χρονη Βελίκα  έτοιμη να αναλάβει καθήκοντα .   

            Παριστάνοντας πότε την τρελή  Τουρκάλα , πότε τη Βουλγάρα μικροπωλητή ,  (γνωρίζει καλά και τις δύο γλώσσες ) , Μαζεύει πληροφορίες για τον εχθρό  η μεταφέρει εμπιστευτικές οδηγίες στη μείζονα   περιοχή της Δ. Μακεδονίας .Στις 28 Αυγούστου του 1904 βρίσκει τραγικό θάνατο στα Γιαννιτσά από το μαχαίρι ενός κομιτατζή .

              ε. ΦΩΤΕΙΝΗ  ΑΛΑΤΑ – ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΊΟΥ

             Στις 13 Νοεμ. του 1901 διορίστηκε μέσω του Μητροπολίτη Μελενίκου , σε ηλικία μόλις 16 ετών , στο Στάρτσοβο , κατόπιν δικής της επιλογής . Οι κάτοικοι του χωριού ήταν σλαυόφωνοι  , είχαν όμως  μέσα τους τα αγνότερα Ελληνικά πιστεύω .

             Η μικρή Φωτεινή βάλθηκε να κάνει το χωριό Ελληνόφωνο . Το πρωί δίδασκε τα παιδιά και το απόγευμα τους γονείς την Ελληνική γλώσσα , τα ήθη και τα έθιμα  . Παράλληλα δίδασκε Ελληνικά δημοτικά τραγούδια , βοηθούσε στη κατανόηση του Κυριακάτικου Ευαγγελίου , ενώ φρόντιζε οι γυναίκες να εμπλουτίζουν τα εργόχειρά τους με Ελληνικές παραστάσεις .

             Παρά το ότι απειλήθηκε και κυνηγήθηκε από τους κομιτατζήδες έμεινε στο χωριό εννιά ολόκληρα χρόνια , τη στιγμή που οι συνάδελφοι της εγκατέλειπαν τις θέσεις τους μετά  από 1 -2 χρόνια . Το 1911 παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Παπαδημητρίου και αποχώρησε από το Στράτσοβο .

              Για τη προσφορά της στο Μακ. Αγώνα τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών .

              Οι κάτοικοι του χωριού , όταν μετά το Β΄Βαλκ. Πόλεμο το χωριό τους , με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου , παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία , έκαψαν το χωριό τους , εκτός από την εκκλησία του Αγίου Μηνά , και κατηφόρισαν για τη πατρίδα εγκατασταθέντες  στο Νέο Πετρίτσι .

            5. Η  ΜΕΓΑΛΗ  ΚΥΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

                                       ΝΑΤΑΛΙΑ   ΜΕΛΑ

            Η Παύλενα , όπως την ονοματίζει η λαϊκή μούσα , κόρη του Στέφανου Δραγούμη και άξια σύντροφος του Παύλου Μελά , υπήρξε μια σεμνή , μεγάλη και ηρωική μορφή που σφράγισε με πράξεις φιλοπατρίας και θυσιών την εθνική μας ζωή στο μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου αιώνα

            Γεννήθηκε την 29 Νοε. 1871 , αδελφή του Ίωνα  και του Φίλιππου Δραγούμη .Έλαβε λαμπρή μόρφωση και ανατροφή και γαλουχήθηκε με τα υψηλά  ιδανικά της φιλοπατρίας , της θρησκείας και της λευτεριάς . Μιλούσε γαλλικά , αγγλικά και γερμανικά ενώ έπαιζε πιάνο και ζωγράφιζε με δεξιοτεχνί- α .Ψηλή , αεράτη και καλλιεργημένη  , η αρχοντοπούλα Ναταλία  , χωρίς να είναι εκρηκτικά ωραία , ήταν συμπαθέστατη και ουδέποτε περνούσε απαρατήρητη . Δεν άργησε να συγκινήσει  τον Παύλο Μελά , και οι δύο νέοι παντρεύτηκαν τον Οκτώβριο του 1892 . Τους ένωναν κοινά ιδανικά και τη ψυχή τους φλόγιζαν τα ίδια αγνά όνειρα όπως λέει η ίδια η Ναταλία. .

            Ο πόλεμος του 1897 τάραξε την ήρεμη οικογενειακή ζωή τους . Ο Παύλος έφυγε στο μέτωπο και η Ναταλία ανέλαβε την μάχη των μετόπισθεν , οργανώνοντας τις γυναίκες των Αθηνών , που με πυρετώδη ρυθμό , ετοίμαζαν στολές και εσώρουχα για τους στρατιώτες . Και όταν η Ναταλία έκρινε ότι δεν ήταν απαραίτητη στην πρωτεύουσα  , επιβιβάστηκε στο πλωτό νοσοκομείο "Θεσσαλία" σαν εθελόντρια αδελφή . Σ’ ένα τέτοιο ταξίδι της έλαχε ο κλήρος να νοσηλεύσει και τον πληγωμένο της σύζυγο , που έμεινε άναυδος βλέποντάς την ξαφνικά μπροστά του . 

            Η άτυχη έκβαση του πολέμου εκείνου δεν τους πλημμύρισε ηττοπάθεια . Απεναντίας μάλιστα ο Παύλος ξάναψε τις καρδιές πολλών αξκών με γενναίο φρόνημα και όλοι μαζί ορκίστηκαν να επιχειρήσουν κάτι καινούργιο

            Το 1900 ιδρύθηκε το Μακεδονικό Κομιτάτο και το σπίτι τους μεταβάλλεται σε φωλιά πατριωτική και στρατηγείο εθνικών σχεδίων .Η λεπτεπίλεπτη Ναταλία  με χαρά φιλοξενούσε τους τραχείς Μακεδόνες αντάρτες όπως ο Λάκης Πύρζας , ο Παύλος Κύρου και ο καπετάν Κόττας.

            Σε λίγο θα αρχίσουν τα πήγαινε – έλα του Παύλου στη Μακεδονία . Η Ναταλία περήφανη και συγκινημένη , πότε δακρύζοντας και πότε χαμογελώντας , κάθε φορά τον δέχεται και τον ξεπροβοδίζει σηκώνοντας με χαρά την ευθύνη του σπιτικού και των παιδιών .Μα και  ο Παύλος απ’ την Μακεδονία , κάνοντας λυτρωτική ανάπαυλα στις ταλαιπωρίες και τα βάσανά του , της στέλνει αδιάκοπα τη σκέψη και την αγάπη του . Στις 13 Ιουλ. 1904 της γράφει :

           "…..Δεν περνά στιγμή χωρίς να σ΄ ευλογώ και  να σ’ ευγνωμονώ δια την ύπαρξη σου"

            Όσπου φτάνει το πικρό τέλος . Στις 13 Οκτ. 1904 , στη Στάτιστα  , το εχθρικό βόλι σημαδεύει θανάσιμα τον Παύλο για να τον περάσει ήρωα στη αιωνιότητα . Η Παύλαινα έμεινε πια μόνη, με συντροφιά τις αναμνήσεις , να σηκώνει με αξιοπρέπεια και καρτερία τον πόνο σαν πραγματική ηρωίδα .

           Και τούτο για εβδομήντα κοντά χρόνια .

           Η Ναταλία ανέβηκε 2 φορές στην Τουρκοκρατούμενη Μακεδονία . Την πρώτη το 1905 , και τη δεύτερη το 1907 για να κάνει την ανακομιδή των λειψάνων του Παύλου . Αν και είχε συμφωνηθεί να ταξιδέψουν μυστικά , η πληροφορία διέρρευσε κι απ’ όπου περνούσαν , έβγαιναν οι χωρικοί , με δάκρυα στα μάτια , να την προϋπαντήσουν , ψάλλοντας το τραγούδι του Παύλου Μελά . Έσφιγγαν με δέος και συγκίνηση το χέρι της και τα μάτια  τους ακτινοβολούσαν σεβασμό .

            Ιερή φρικίαση διαπερνούσε τη Ναταλία στη θέα τούτων των εκδηλώσεων λατρείας και τιμής .

            Ο Παύλος της ζούσε !!! .Ήταν ο Παύλος όλων . Έγινε θρύλος . Η θυσία του δεν πήγε χαμένη .

            Όταν τελείωσε η διαδικασία της ανακομιδής και την ρώτησαν αν επιθυμεί να πάρει τα οστά του Παύλου στην Αθήνα απάντησε :

            – Όχι ! Ο άντρας μου θυσιάστηκε για τη Μακεδονία . Εδώ σκοτώθηκε και τούτη η γή ας κρατήσει τα οστά του σαν αρραβώνα μυστικό και άγιο για τη λευτεριά .

            Στα χρόνια που ακολούθησαν η Ναταλία έδωσε βαθύ περιεχόμενο στη ζωή της , αφοσιωμένη πάντα στη πραγμάτωση των υψηλών ιδανικών , κι έγινε σύμβολο προσφοράς στην οικογένεια , την πατρίδα  , τον άνθρωπο .   

            Προσωπικός της άθλος ήταν η δημιουργία  στο  Μοναστήρι , παρά το πρόσφατο βαρύτατο πένθος της , τον Νοέμβριο του 1904 , της σχολής χειροτεχνημάτων ο "Άγιος Παύλος" , καθώς και η ίδρυση παρόμοιας σχολής , με το ίδιο όνομα , που ήδη αναφέραμε , στη Θεσνίκη τον Σεπτέμβριο του 1905 με διευθύντρια την Αμαλία Οικονόμου . Και οι 2 σχολές ήταν παραρτήματα των Ελληνικών Βασιλικών Σχολών Χειροτεχνημάτων με έδρα την Αθήνα

            Κατόπιν ενεργειών του Επισκόπου Δράμας Χρυσοστόμου ,  (μετέπειτα  εθνομάρτυρα Σμύρνης ) , η Ναταλία ανέλαβε την ανέγερση διδακτηρίου στη Δράμα . Το κτήριο συμβολικά κατασκευάστηκε σε σχήμα  Π  από ευγνωμοσύνη στην ευεργέτηδα  και στη μνήμη του ήρωα συζύγου της . Τα εγκαίνια έγιναν το 1909 και αποτελεί μέχρι σήμερα πραγματικό μνημείο για τη Δράμα .Την ίδρυση παρόμοιου σχολείου χρηματοδότησε η Παύλενα και στη Νέα Ζύχνη Σερρών , όπου έμελλε να φοιτήσει και ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας  Κων. Καραμανλής. Επίσης χρηματοδότησε στα Σέρβια υφαντήριο  , παράρτημα του κέντρου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.

            Και σαν ήρθε η στιγμή να δικαιωθούν οι αγώνες, με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων το 1912 , η Ναταλία ακολούθησε μαζί με άλλες Ελληνίδες  , σαν εθελόντρια αδελφή τον Ελληνικό Στρατό και έγινε θρύλος η στοργή της προς τον τραυματία στρατιώτη , η συμβολή της στην οργάνωση της φιλανθρωπίας , το ενδιαφέρον της για την πνευματική ανύψωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα της γυναίκας της Μακεδονίας .

           Το ίδιο επανέλαβε και κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία .

            Μέλος του ΠΚΠΑ  από το 1914 συμπαραστάθηκε το 1927 και το 1930 στην Εύα και τον Άγγελο Σικελιανό  στη πραγμάτωση της Δελφικής Ιδέας ενώ τον Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου ίδρυσε στην Αθήνα την "Ελληνική Λαϊκή Τέχνη " για την προστασία και διάσωση της πατρογονικής κληρονομιάς .

            Παράλληλα δημιουργική ήταν και η ενασχόλησή  της με τα γράμματα . Αρθρογραφώντας σε ξένα περιοδικά και εφημερίδες διέλυε τα ψεύδη που διέδιδε η Βουλγαρική προπαγάνδα , ενώ άφησε δύο σπουδαία  έργα  , την "Βατραχομαχία " , μετάφραση από τα αρχαία στα νεοελληνικά  και το ιστορικό ντοκουμέντο "Παύλος Μελάς " , όπου πέρασε όλη την αλληλογραφία με τον ήρωα σύζυγό της φωτίζοντας σημαντικά αρκετές πτυχές του Μακεδονικού Αγώνα .

           Τέλος σαν μητέρα η Ναταλία Μελά υπήρξε ιδανική . Τρυφερή και φιλόστοργη ευτύχησε να χαρεί το Μιχαήλ αξιωματικό και τη Ζωή χημικό και να περιτριγυριστεί από εγγόνια και δισέγγονα .

           Η Παύλαινα  θαλερή παρά τα 101 της χρόνια , ήρεμη γιατί επιτέλεσε προς κάθε κατεύθυνση στο ακέραιο το καθήκον της , πλημμυρισμένη  χριστιανική ταπεινοφροσύνη , πραότητα και γαλήνη , αποχαιρέτησε  τα  εγκόσμια  τον Ιούλιο του 1972 .

           Η κόρη της Ζωή , λίγα χρόνια αργότερα , εκπληρώνοντας την στερνή της επιθυμία ,  εναπόθεσε τα λείψανά της , πλάϊ στου Παύλου Μελά , στο Βυζαντινό Εκκλησάκι των Ταξιαρχών στην Καστοριά .

           Έτσι τους δύο συζύγους , που τόσο πρόωρα μα δοξασμένα χώρισε στη ζωή η αγάπη τους για τη Μακεδονία κι η λαχτάρα για τη λευτεριά της , τους ενώνει τώρα η ελεύθερη Μακεδονική γή στην αιώνια ανάπαυσή τους !!!

             6.  ΕΠΙΛΟΓΟΣ

            Το 1908 , με την επανάσταση των Νεοτούρκων λήγει επισήμως ο Μακεδονικός Αγώνας . Ακολούθησαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι , η Μικρασιατική Καταστροφή , το Έπος του ’40 κλπ , κλπ .

            Η βροχή του χρόνου θολώνει θύμησες , θοριάζει πρόσωπα και γεγονότα .

            Εναπόκειται σε μας να στρέφουμε ευλαβικά τη σκέψη μας  και να παραδειγματιζόμαστε απ’ αυτούς τους υπέροχους ανθρώπους αποτίνοντας ένα ελάχιστο φόρο τιμής σ’ όλους τους ήρωες και τις ηρωίδες .

            Αλήθεια υπάρχουν ήρωες ;

            ΟΧΙ

            Τους ήρωες τους φτιάχνουμε εμείς γιατί τους έχουμε ανάγκη . Γιατί μόνο έτσι κατανοούμε κάτι που μας είναι αδιανόητο .

            Ότι υπάρχουν άνθρωποι που θυσιάζουν τόσα πολλά για μας !!!